Chronometraż

Czym jest chronometraż?

Chronometraż to metoda ustalania czasu niezbędnego na wykonanie danej pracy na podstawie pomiarów i analizy rzeczywistych czasów jej wykonywania w określonych warunkach technicznych i organizacyjnych.

Chronometraż rozwijał się wraz z „naukowym zarządzaniem” (Scientific Management) wprowadzonym przez F. W. Taylora. Z jego rozwojem związane są takie nazwiska jak S.E. Thompson, czy Ch. Bedaux. Wg Bedaux w wynikach chronometrażu nie powinno się uwzględniać tylko zarejestrowanego czasu czynności lecz także stopień wysiłku (effort), który człowiek włożył w pracę.

Chronometraż jest jedną z metod włączonych do rozwijanego od 1924 roku know-how REFA. Jest często tak mocno kojarzony z REFA, że niektórzy określanie czasów za pomocą chronometrażu nazywają „pomiarem czasów metodą REFA”. Poniższe informacje uwzględniają know-how REFA w odniesieniu do chronometrażu.

Jak prowadzić chronometraż?

Założenia.

Jeśli czasy ustalone za pomocą chronometrażu mają służyć jako podstawa do przyjęcia norm czasowych w przedsiębiorstwie, to przed przystąpieniem do pomiarów należy się upewnić, czy:

• stanowiska robocze są prawidłowo ukształtowane,
• określona i wdrożona została uznawana za optymalną metoda pracy,
• pracownicy, których praca będzie mierzona są przeszkoleni i wprawieni w wykonywaniu tej pracy.

Od powyższych zasad mogą być wyjątki, jeśli chronometraż ma służyć do innych celów, np. pomóc w określeniu i wyborze metody pracy poprzez sprawdzenie czasów różnych możliwych wariantów przebiegu procesu. Wyjątki nie mogą jednak dotyczyć kwestii podstawowych i niedopuszczalnych z innych względów, np. nie prowadzimy chronometrażu na stanowisku ukształtowanym niezgodnie z zasadami BHP, czy też prac wykonywanych przez niedostatecznie przeszkolonych pracowników.

Zdecydowanie zalecane jest poinformowanie pracowników o fakcie dokonywania pomiarów i celu, dla jakiego są prowadzone. Zapobiega to możliwym plotkom i domysłom, które rozchodząc się nieformalnymi kanałami mogą źle wpływać na atmosferę pracy. Ewentualne próby manipulowania przebiegiem pracy przez pracowników mogą być korygowane przez obserwatorów, o czym jest mowa poniżej w sekcji mówiącej o tempie pracy.

Odcinki przebiegu.

Przebieg pracy dla której będzie prowadzony chronometraż zwykle dzieli się na tzw odcinki przebiegu, części składowe, dla których będą mierzone czasy. Jednym z powodów takiego podziału jest możliwość późniejszego wykorzystania wyników chronometrażu w optymalizacji procesów (będziemy wiedzieli np. ile trwały czynności podstawowe – bezpośrednio tworzące wartość, a ile czynności pomocnicze – pośrednio tworzące wartość).

Przypuśćmy, że chcemy przeprowadzić chronometraż w procesie produkcji rur (ze szwem, czyli takich, gdzie łączy się ze sobą krawędzie zagiętego arkusza blachy). Interesuje nas stanowisko spawania, wyposażone w automatyczną spawarkę. Taki proces pracy można by podzielić na następujące odcinki przebiegu:

• pobranie zagiętego arkusza blachy (przez pracownika),
• załadunek spawarki (przez pracownika),
• spawanie (wykonuje automatycznie spawarka),
• rozładunek spawarki (przez pracownika),
• odłożenie gotowego elementu(przez pracownika),

Suma czasów poszczególnych odcinków daje czas badanego procesu. Jeśli w czasie pracy wystąpią zakłócenia obserwator zmierzy ich czas osobno (i także osobno wykaże te czasy w protokole pomiaru, nie zafałszują one czasów czynności planowych).

Każdy z odcinków planowego przebiegu musi mieć zdefiniowane zdarzenie początkowe (od czego odcinek się zaczyna) i zdarzenie końcowe (na czym się kończy). Dzięki zaobserwowanemu zdarzeniu początkowemu obserwator ma pewność, że zaczął się kolejny planowy odcinek przebiegu, zgodnie z planowym przebiegiem pracy. Zdarzenie końcowe stanowi tzw. punkt pomiaru – w momencie zaobserwowania zdarzenia końcowego obserwator kiedyś naciskał przycisk stopera, obecnie coraz częściej klawisz urządzenia komputerowego mierzącego czas. Inaczej mówiąc wystąpienie zdarzenia końcowego danego odcinka stanowi sygnał dla obserwatora, że ma zarejestrować czas tego odcinka.

Przykładowy przebieg pomiaru ilustruje poniższy schemat. Pomiar rozpoczyna się z momentem wystąpienia zdarzenia początkowego pierwszego odcinka.

Na schemacie pokazano szczegóły jednego z wybranych punktów pomiaru. Kiedy obserwator zauważy naciśnięcie przycisku uruchamiającego spawarkę naciśnie przycisk urządzenia pomiarowego. Tym samym zostanie zarejestrowany czas załadunku spawarki, który biegł od wystąpienia zdarzenia kończącego pobranie zagiętego arkusza blachy.

Ocena statystyczna wyników.

W przypadku pomiarów cyklicznych, tzn. takich, gdzie przebieg pracy powtarza się cyklicznie (jak w powyższym przykładzie z produkcją rur), w trakcie prowadzenia chronometrażu, będziemy otrzymywać n wyników pomiarów czasu dla danego odcinka przebiegu. Powstaje zatem pytanie, po otrzymaniu ilu pomiarów dla danego odcinka można zakończyć chronometraż. Spotykane niekiedy propozycje wykonania określonej, z góry założonej, liczby pomiarów i uśrednienia wyników, niekiedy z odrzuceniem wartości skrajnych, są ryzykowne, ponieważ abstrahują od możliwego dużego rozrzutu zaobserwowanych wartości czasów. Pomocą służą tu narzędzia statystyczne, a konkretnie względny przedział ufności – kończymy rejestrację czasów, jeśli osiągniemy jego określoną, satysfakcjonującą wartość. Know-how REFA podaje sposób wyliczania tej wartości. Również z tego względu celowe jest korzystanie z urządzeń komputerowych i programów wspomagających pomiar – oprócz rejestrowania czasu dokonują one także stosownych obliczeń statystycznych.

Ocena tempa pracy.

Przyjęte w polskiej terminologii określenie „tempo pracy” może być mylące i sugerować, że dotyczy ono tylko tego „jak szybko” obserwowany pracownik wykonuje kolejne czynności. W rzeczywistości obserwowane w danym momencie tempo pracy powinno odzwierciedlać, jak wydajnie pracuje pracownik, w odniesieniu do założonej w danej metodzie pracy wydajności wzorcowej. Tempo pracy jest „normalne”, jeśli obserwowana w danym momencie wydajność odpowiada wydajności wzorcowej. Zakłada się że „normalne tempo pracy” może być utrzymane w danych (prawidłowych) warunkach przez przeciętnego, wprawionego pracownika trwale i bez nadmiernego wysiłku.

W przypadku, jeśli obserwator prowadzący chronometraż stwierdzi, że praca nie jest wykonywana przez obserwowanych pracowników (niekiedy celowo) w normalnym tempie, ma możliwość skorygowania zarejestrowanego czasu poprzez przemnożenie go przez określony współczynnik. Uwzględnia to wspominane wcześniej prace Ch. Bedaux. Ocena tempa pracy przez obserwatora jest często podnoszona jako wada chronometrażu z uwagi na jej subiektywny charakter. Należy tu jednak zauważyć, że:

• obserwator powinien być przeszkolony w zakresie oceny tempa pracy,
• jeśli występują kontrowersje wobec oceny tempa pracy wyłącznie przez samego obserwatora można wypracować sposób oceny tempa pracy z udziałem większej ilości osób. Ocena ta nie musi być dokonywana bezpośrednio na stanowisku roboczym, można posłużyć się nagraniem video z przebiegu pracy,
• także i w innych metodach na pewnym etapie musiano dokonywać subiektywnych ocen w celu normalizacji obserwowanych czasów (skala LMS – Lowry, Maynard, Stegemerten w przypadku MTM).

Podnoszone zarzuty można zatem skwitować stwierdzeniem, że chronometraż, jak każda inna metoda, powinien być stosowany przez wykwalifikowane osoby i w prawidłowy sposób.

Wykorzystanie wyników chronometrażu.

Wyniki chronometrażu mogą być wykorzystane m.in. w procesie normowania czasu pracy, optymalizacji procesów produkcyjnych, a także przy weryfikacji poprawności określenia czasów zadanych przy użyciu innych metod (np. MTM, czy analiza regresji).